BIỆN PHÁP “TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP VẬT LÝ CHO HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC LỒNG GHÉP TRÒ CHƠI”
I. LÝ DO CHỌN BIỆN PHÁP
Nhằm đáp ứng yêu cầu của thời đại mới, “phương pháp Giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, sự hứng thú học tập cho học sinh”. Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Muốn vậy, mỗi giáo viên phải truyền cảm hứng, làm cho học sinh yêu thích môn học của mình, thậm chí mong chờ đến giờ học của mình.
Bản thân tôi là một giáo viên Vật lý đã có thâm niên 15 năm đứng lớp, tôi nhận thấy, với sự phát triển của khoa học công nghệ, sự phổ biến của các loại máy tính, notebook, smartphone… cũng giống như nhiều học sinh ở các địa phương khác, học sinh Kim Lan cũng bị cuốn hút vào các trang mạng xã hội, các game-online hấp dẫn… nên rất dễ sa đà và trễ nải việc học hành. Trong khi đó, kiến thức môn Vật lý trước nay luôn bị coi là khô khan, như người ta vẫn nói: “Khó như Lý, bí như Hình, linh tinh như Đại, lải nhải như Văn, cằn nhằn như Hóa.” Không phải tự nhiên mà môn Lý được xếp lên đầu và bị đánh giá là khó.
Xuất phát từ thực tế đó, trong năm học 2019 – 2020, tôi tăng cường tổ chức cho học sinh học tập lồng ghép trò chơi với nhiều hình thức mới, phong phú, đa dạng, kết hợp với các kĩ thuật dạy học khác trong một tiết học nhằm tạo hứng thú học tập Vật lý cho học sinh, giúp các em thêm yêu thích bộ môn, dễ dàng đạt được hiệu quả học tập cao hơn, nhất là học sinh khối 9 - khối chịu nhiều áp lực học hành, thi cử hơn cả.
II. NỘI DUNG BIỆN PHÁP
Với mục đích nhằm nâng cao hứng thú học tập Vật lý cho học sinh, giúp các em yêu thích bộ môn, phát triển năng lực thông qua việc chủ động lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, tôi đã tiến hành biện pháp lồng ghép trò chơi trong dạy học Vật lý như sau:
Bước 1: Phân loại các trò chơi có thể lồng ghép trong quá trình dạy học
* Dựa vào thời điểm lồng ghép trò chơi trong giờ học, tôi chia trò chơi thành 3 loại:
- Trò chơi khởi động giờ học: tổ chức cho học sinh chơi đầu tiết học để tạo không khí lớp học, tạo sự hưng phấn cho học sinh trước khi học tập.
- Trò chơi phát hiện kiến thức trong quá trình học: tổ chức trò chơi để học sinh tự trải nghiệm tình huống trong lúc chơi, từ đó tự khám phá nội dung kiến thức của bài học.
- Trò chơi củng cố, ôn tập kiến thức: tổ chức trò chơi vào cuối giờ học hoặc trong các tiết ôn tập, tổng kết chương… để học sinh được củng cố kiến thức đã học hoặc tổng hợp các nội dung kiến thức liên quan giữa các bài đã học.
* Dựa vào hình thức tổ chức trò chơi, tôi chia trò chơi thành 2 loại:
- Trò chơi cá nhân: cá nhân tự hoàn thành các nhiệm vụ trong trò chơi, tương ứng với các đơn vị kiến thức cần hoàn thiện. Thành tích được tính cho cá nhân.
- Trò chơi theo nhóm: Các HS trong nhóm cùng hỗ trợ nhau hoàn thành các nhiệm vụ trong trò chơi. Thành tích được tính cho cả nhóm.
Bước 2: Lựa chọn những trò chơi phù hợp với đối tượng học sinh lớp 9 trong môn Vật lý
Sau khi phân loại được các loại trò chơi có thể lồng ghép trong giờ học Vật lý, dựa vào đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh lớp 9, các em đang ở tuổi dậy thì, đang có khao khát khẳng định mình, và muốn được tư duy, được đối xử như một người lớn, tôi lựa chọn các trò chơi mang hơi hướng “trí tuệ” như sau:
* Nhóm trò chơi khởi động giờ học:
+ Giải ô chữ
+ Lật hình (ô cửa bí mật)
+ Ngôi sao may mắn (cách chơi tương tự như trò chơi lật hình nhưng phong phú và dễ biến tấu hơn, mỗi ngôi sao tương ứng 1 câu hỏi, khi HS trả lời đúng thì 1 chữ cái liên quan từ khóa được mở ra).
+ Mảnh ghép (mỗi mảnh ghép là một phần kiến thức, ghép các mảnh tương ứng thành nội dung kiến thức đúng, hoàn chỉnh).
* Nhóm trò chơi phát hiện kiến thức trong quá trình học:
+ Mảnh ghép: đây là trò chơi dễ thiết kế, dễ ứng dụng, có thể linh hoạt lồng ghép ở nhiều hoạt động trong tiết học.
+ Sắp xếp theo thứ tự: (đây là một dạng tương tự trò chơi mảnh ghép) trong trò chơi có nhiều mảnh ghép, HS dựa vào các thông tin trong SGK hoặc GV cung cấp để sắp xếp các mảnh ghép thành nội dung kiến thức hoàn chỉnh.
* Nhóm trò chơi củng cố, ôn tập kiến thức:
+ Ngoài các trò chơi giải ô chữ, ngôi sao may mắn, rung chuông vàng, Ai là triệu phú, tôi thường xuyên sử dụng các trò chơi sau trong phần ôn tập cuối bài, đặc biệt là các bài ôn tập chương, hệ thống kiến thức:
+ Đôminô: là hình thức nâng cao của trò chơi mảnh ghép. Ở đây mỗi thẻ Đôminô là một phần nội dung kiến thức chưa hoàn chỉnh, ghép cả chuỗi các thẻ Đôminô sẽ thành 1 hệ thống kiến thức cần ôn tập.
+ Cuộc đua rừng xanh: Học sinh tung xúc xắc để chọn ô và trả lời câu hỏi tương ứng trong các ô (37 câu hỏi). Học sinh nào về đích trước sẽ giành chiến thắng.
+ Bingo: Mỗi học sinh được phát một phiếu Bingo (là một bảng ghi đáp án với thứ tự các ô được đảo lộn, không giống nhau). Ứng với hệ thống câu hỏi chung, HS nào trả lời đúng các đáp án, trong các ô tạo thành 1 hàng ngang, hàng dọc hay đường chéo sẽ ghi được điểm.
+ Giải nhanh đáp gọn: Các nhóm được phát các phiếu giống nhau. Lần lượt từng HS đổ xúc xắc để lựa chọn câu hỏi và đưa ra đáp án. Nhóm nào hoàn thành hết các câu hỏi trước thì giành chiến thắng.
Bước 3: Tổ chức lồng ghép trò chơi trong quá trình dạy học
Trong các giờ Vật lý, tôi linh hoạt tổ chức các hoạt động dạy học kết hợp lồng ghép các trò chơi một cách hợp lý, phù hợp thời lượng và nội dung tiết dạy.
Với các nội dung khá đơn giản, tôi lồng ghép các trò chơi cá nhân, với các nội dung kiến thức dài, khó hoặc phức tạp tôi tổ chức cho các em chơi theo nhóm. Cùng 1 trò chơi nhưng chỉ cần biến tấu một chút là có thể tổ chức cho các em chơi cá nhân hoặc chơi nhóm.
Bên cạnh việc tổ chức lồng ghép trò chơi trong học tập, tôi luôn có những hình thức khuyến khích các em tích cực, hăng hái tham gia bằng việc tặng thưởng cho cá nhân (đội chiến thắng) những phần thưởng phong phú, bất ngờ: tặng điểm trực tiếp, tặng tràng pháo tay, một yêu cầu đối với đội thua… nhưng phần thưởng hay sử dụng nhất và HS cũng rất hào hứng là tích điểm tặng sao .
+ Với các trò chơi tính điểm thì +10 điểm quy đổi thành 1 sao, 5 sao ứng với điểm 10, 4 sao điểm 9, 3 sao điểm 8…
+Với các trò chơi được quay chọn điểm số của Vòng quay may mắn… thì tổng 100 điểm trong 1 tiết học được tính 1 sao. Cách quy đổi điểm tương tự cách trên.
Việc tặng thưởng này giúp học sinh thêm hào hứng, nỗ lực cố gắng để đạt được nhiều điểm cộng hơn nữa, từ đó nâng cao được hiệu quả học tập.
III. HIỆU QUẢ CỦA BIỆN PHÁP
*Qua thực tế khi tổ chức lồng ghép trò chơi trong các giờ dạy Vật lý tôi thấy đã đạt được những kết quả sau:
- Đối với giáo viên:
+ Không mất quá nhiều thời gian, công sức mà giáo viên và học sinh vẫn hoàn thành tốt các mục tiêu của bài học một cách nhẹ nhàng.
+ Giáo viên không chỉ khắc sâu kiến thức mà còn tạo một không khí lớp học thoải mái, kích thích tinh thần học tập của học sinh. Đặc biệt là khuyến khích học sinh yếu, chậm và nhút nhát có cơ hội tích cực tham gia vào quá trình học tập. + Giáo viên thực hiện được việc đổi mới phương pháp dạy học một cách sáng tạo và có hiệu quả không mang tính công thức, gò bó.
- Đối với học sinh:
+ Tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, thoải mái
+ Nâng cao năng lực tư duy nhanh nhạy, tác phong nhanh nhẹn
+ Học sinh tỏ ra hào hứng, thích thú để được tham gia vào các trò chơi ở các tiết học tiếp theo và yêu thích bộ môn hơn.
+ Giáo dục tinh thần đoàn kết hợp tác giữa các em học sinh trong học tập.
+ Rèn kĩ năng tương tác giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với GV.
+ Rèn luyện thêm được kĩ năng phản xạ nhanh cho học sinh.
+ Kích thích được tư duy sáng tạo của học sinh, các em không chỉ chơi trò chơi do GV tạo ra mà trên cơ sở những trò chơi đã có, HS sáng tạo ra các trò chơi, tổ chức cho các nhóm khác cùng chơi trong một số tiết học theo yêu cầu của GV.
* Bên cạnh đó qua khảo nghiệm thực tế phản hồi của học sinh về việc tổ chức trò chơi trong dạy học Vật lý và kết quả đạt được như sau:
1/ Bảng kết quả học tập:
|
GIỎI
|
KHÁ
|
TRUNG BÌNH
|
YẾU
|
Số lượng
|
%
|
Số lượng
|
%
|
Số lượng
|
%
|
Số lượng
|
%
|
Cuối HKI (Chưa áp dụng)
|
24
|
27,9
|
35
|
40,7
|
25
|
29,1
|
2
|
2,3
|
Cuối HKII (Đã áp dụng)
|
32
|
37,2
|
44
|
51,2
|
10
|
11,6
|
0
|
0
|
2/ Bảng kết quả về mức độ hứng thú học tập (thong qua phiếu thăm dò ý kiến):
|
Chưa hứng thú
|
Hứng thú
|
Hứng thú cao
|
Số lượng
|
%
|
Số lượng
|
%
|
Số lượng
|
%
|
Cuối HKI (Chưa áp dụng)
|
20
|
23,3
|
37
|
43
|
29
|
33,7
|
Cuối HKII (Đã áp dụng)
|
6
|
7
|
45
|
52,3
|
35
|
40,7
|
V. KẾT LUẬN
Tạo hứng thú học tập cho học sinh trong mỗi giờ học là một nhiệm vụ hết sức cần thiết, đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ và động thuận từ các cấp lãnh đạo đến đội ngũ giáo viên.
Đối với bản thân tôi, là một giáo viên vật lý nhiều năm dạy lớp 9 ở một huyện ngoại thành, tôi đồng cảm với những băn khoăn, trăn trở của những đồng nghiệp đang dạy học những môn văn hóa không phải 3 môn Văn, Toán, Anh như tôi. Biện pháp “Nâng cao hứng thú học tập Vật lý cho học sinh thông qua việc lồng ghép trò chơi” mà tôi đã trình bày ở trên là một trong những nỗ lực của bản thân với mục tiêu làm sao để học sinh thêm yêu Vật lý, có thể chủ động lĩnh hội kiến thức, phát triển năng lực, phẩm chất người học… Để nâng cao chất lượng dạy học Vật lý nói riêng, nâng cao kết quả xếp loại văn hóa của các em nói chung. Đồng thời, giúp các em tự tin đạt kết quả thi vào 10 cao hơn trong trường hợp môn thi thứ 4 là môn Vật lý, không có tình trạng buông xuôi, bỏ dài, chỉ tập trung chủ yếu vào 3 môn Văn, Toán, Anh còn môn thứ 4 đến khi nào có thông báo thì tập trung học và học được đến đâu thì học.
Tuy nhiên, nội dung biện pháp của tôi, những minh họa trò chơi của tôi mới chỉ nghiên cứu bước đầu. Có tính khả thi, có hiệu quả nhưng vẫn gặp nhiều thiếu sót trong quá trình nghiên cứu và triển khai. Tôi mong rằng qua hội thi này, tôi sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp để tôi tiếp tục hoàn thiện và nâng cao nội dung nghiên cứu của mình, để giúp mỗi giờ Vật lý thực sự là một giờ học nhẹ nhàng, gần gũi, sôi nổi nhưng luôn hiệu quả.
PHỤ LỤC
Minh họa một số trò chơi đổi mới, tôi đã lồng ghép trong dạy học Vật lý 9
1. Trò chơi: “Mảnh ghép”
1.1. Chuẩn bị:
- Chuẩn bị các bộ miếng ghép tương ứng với các nhóm trong lớp.
- Mỗi 1 bộ gồm các phần tương ứng với nội dung kiến thức cần tìm hiểu, ôn tập khắc sâu.
- Trong một bộ các mảnh ghép này sẽ được cắt ra và sắp xếp lung tung.
1.2. Cách chơi:
- Chia lớp thành 6- 8 nhóm (mỗi nhóm 4 - 5 HS).
- Mỗi nhóm sẽ được phát 1 bộ gồm các mảnh ghép lộn xộn.
- HS lựa chọn các mảnh ghép và sắp xếp các mảnh ghép đó theo đúng vị trí để thu được các nội dung kiến thức sao cho phù hợp.
- Đại diện các nhóm chạy nhanh lên bảng dán kết quả mảnh ghép của mình vào vị trí nhóm của mình (hoặc các nhóm ghép tại vị trí của nhóm, tùy theo điều kiện)
1.3. Luật chơi:
- Thời gian chơi là 3-5 phút .
- Nhóm nào hoàn thiện số lượng các mảnh ghép nhanh và chính xác nhất sẽ giành chiến thắng.
+ Nhóm nào hoàn thành trước thời gian quy định được cộng 2 đ.
+ Mỗi mảnh ghép đúng 1 cặp sẽ được 1 điểm.
+ Nhóm nào ghép sai 1 cặp sẽ bị trừ 0,5 điểm.
1.4. Hướng phát triển:
- Dùng cho hoạt động hình thành kiến thức mới, kiểm tra bài cũ, củng cố hoặc các tiết ôn tập.
1.5. Ví dụ minh họa: Khi dạy Tiết 36: Dòng điện xoay chiều (Phần củng cố)
Hoặc Tiết 37: Máy phát điện xoay chiều (Phần khởi động)
2. Trò chơi: “ĐOMINO”
2.1.Chuẩn bị:
- Chuẩn bị các thẻ bài Domino (số lượng tùy theo từng nội dung kiến thức)
2.2. Cách chơi:
- Chia lớp thành 6- 8 nhóm (mỗi nhóm 4 - 5 HS).
- Mỗi nhóm sẽ được phát 1 bộ gồm các thẻ bài Domino
- Bắt đầu trò chơi: lật úp các thẻ bài Domino xuống và chia cho mỗi người chơi các quân cờ, đảm bảo các người chơi không nhìn thấy các thẻ bài của đối phương.
- Người sở hữu thẻ bài có chữ Start sẽ được đi nước đi đầu tiên.
- Người chơi tiếp theo là người ở phía bên tay trái của người chơi đầu tiên (tức chơi theo chiều kim đồng hồ). Trong trường hợp người chơi không có thẻ bài Domino trả lời phù hợp để đi tiếp thì nhường lại cho người tiếp theo.
- Các lượt tiếp theo: người chơi tiếp tục thay phiên nhau chơi theo chiều kim đồng hồ theo quy tắc ở trên.
- Điều kiện chiến thắng: Người dành chiến thắng vòng đấu là người đầu tiên đặt hết số thẻ Domino của mình xuống.
- Trò chơi kết thúc khi tấm thẻ Domino có chữ FINISH được hạ xuống.
2.3. Luật chơi:
- Trong 1 nhóm, bạn thắng đầu tiên được điểm thưởng + 3, bạn thắng thứ 2 được điểm thưởng + 2, bạn thắng thứ 3 được điểm thưởng + 1.
- Nhóm nào chơi xong nhanh nhất được cộng điểm thưởng cả nhóm +1.
2.4. Hướng phát triển:
- Áp dụng cho phần củng cố bài, củng cố tiết luyện tập, củng cố phần hệ thống lý thuyết của chương hoặc cả chủ đề.
2.5. Ví dụ minh họa: Khi dạy Tiết 42: Tổng kết chương II. Điện từ học – Vật lý 9
3. Trò chơi: “CUỘC ĐUA RỪNG XANH”
3.1. Chuẩn bị:
- Bộ câu hỏi: 37 thẻ (mỗi thẻ ghi nội dung câu hỏi)
- Xúc xắc
3.2. Cách chơi:
- Chia lớp thành 6 – 8 nhóm (mỗi nhóm 3-4 HS).
- Mỗi nhóm có 1 bạn LEADER (do GV bố trí)
- Mỗi nhóm được phát một bộ thẻ câu hỏi với số lượng thẻ như nhau nhưng màu sắc khác nhau.
- HS tung xúc xắc (hoặc oẳn tù tì) để chọn bạn đi đầu, sau đó lần lượt theo chiều kim đồng hồ.
- HS lần lượt tung xúc xắc, di chuyển quân cờ của mình theo mặt của xúc xắc tung được, quân của mình đến ô số nào tương ứng thì rút thẻ có số tương ứng để trả lời câu hỏi, nếu trả lời đúng thì được tung xúc xắc đi tiếp, nếu trả lời sai thì quay về ô trước đó; Nếu các bạn tiếp theo trả lời đúng câu hỏi đó thì sẽ chiếm lượt di chuyển quân.
- Trên bàn cờ có những ô không có số nhưng có mệnh lệnh thì người chơi thực hiện theo mệnh lệnh của ô đó.
3.3. Luật chơi:
- Thời gian chơi là 10 - 15 phút.
- Học sinh nào đến đích trước là người chiến thắng được 10 đ.
- Học sinh nào đến đích thứ hai được 9 đ.
- Học sinh nào đến đích thứ ba được 8 đ.
- Học sinh nào đến đích thứ tư được 7 đ.
- Nếu hết thời gian quy định mà các nhóm chưa chơi xong, thì tính HS nào có quân cờ của mình đứng gần đích nhất sẽ là người chiến thắng.
3.4. Hướng phát triển:
- Áp dụng cho các tiết luyện tập, ôn tập chương.
|
3.5. Ví dụ minh họa:
|
5. Trò chơi: “BINGO”
5.1. Chuẩn bị:
- Các phiếu Bingo có chứa các con số là đáp án của các câu hỏi (có thể đưa ra các con số rồi học sinh muốn điền vị trí nào trong bảng bingo)
- Máy tính và giấy nháp (HS chuẩn bị)
- Phiếu các câu hỏi.
5.2. Cách chơi:
- Chia lớp thành 6 – 8 nhóm (mỗi nhóm 3-4 HS).
- Mỗi nhóm có 1 bạn LEADER (do GV bố trí)
- GV sẽ trình chiếu lần lượt các câu hỏi, HS làm nhanh để ra đáp án, đánh dấu vào bảng Bingo.
- HS nào sau khi làm các câu hỏi ra được 5 kết quả tạo thành 1 hàng ngang hoặc 1 hàng dọc, 1 hàng chéo là chiến thắng, sẽ hô to BINGO.
5.3. Luật chơi:
- GV có thể giới hạn thời gian hoàn thành trò chơi từ 15-20 phút.
- Học sinh nào có nhiều lượt Bingo nhất được 10 đ
- Học sinh nào có nhiều lượt Bingo thứ hai được 9 đ
- Học sinh nào có nhiều lượt Bingo thứ ba được 8đ
- Học sinh nào có nhiều lượt Bingo thứ tư được 7 đ
Lưu ý:
- GV thu lại phiếu bingo và bài giải của các em từ đó GV có thể biết được HS giải bài tập đúng hay còn sai sót chỗ nào.
5.4. Hướng phát triển:
- Áp dụng cho các tiết luyện tập, ôn tập chương.
|
5.5. Ví dụ minh họa:
Tiết 34: Ôn tập học kì I
|
6. Trò chơi:”GIẢI NHANH - ĐÁP GỌN”
6.1. Chuẩn bị:
- Các phiếu có in sẵn câu hỏi (theo thứ tự của 2 viên xúc xắc) về nội dung cần ôn tập, kiểm tra
- Máy tính và giấy nháp (HS chuẩn bị)
6.2. Cách chơi:
- Chia lớp thành 6 – 8 nhóm (mỗi nhóm 3-4 HS).
- Mỗi nhóm có 1 bạn LEADER (do GV bố trí)
- Các nhóm nhận phiếu học tập, điền những nội dung (câu hỏi giải thích hiện tượng, các bài tập ngắn theo dạng đã được phân loại trước …) muốn thử thách nhóm bạn.
- GV trao đổi phiếu học tập giữa các nhóm. Từng HS trong nhóm lần lượt đổ xúc xắc và chịu trách nhiệm giải đáp thách đố tại vị trí vừa xác định.
- Khi một HS chọn được vị trí và ghi lời giải lên giấy dán (để dán lên ô đề thử thách) thì HS tiếp theo trong nhóm tiếp tục đổ xúc xắc và hoàn thành thử thách của mình.
- Lần lượt tất cả HS trong nhóm hoàn thành thách đố trong các ô. Khi HS nào giải xong thách đố mà phiếu học tập vẫn còn đề bài thì HS đó lại tiếp tục đổ xúc xắc để đến được vị trí cần giải quyết.
- Tiếp tục như vậy đến khi phiếu học tập được hoàn thành.
6.3. Luật chơi:
- Trong thời gian 5ph, các nhóm phải hoàn thành nhiệm vụ điền nội dung muốn thử thách vào phiếu học tập.
- Tuỳ vào số lượng thử thách, GV có thể giới hạn thời gian hoàn thành thử thách cho các nhóm từ 15-20 ph.
- Trả lại phiếu học tập cho nhóm hỏi ban đầu để kiểm tra đáp án. Nhóm hỏi có thể yêu cầu giải thích bổ sung nếu cảm thấy đáp án chưa thoả mãn và nhóm giải phải phản hồi thắc mắc của nhóm hỏi.
- Mỗi câu đúng được tính 1 điểm.
- Số câu đúng của mỗi HS là điểm cá nhân.
- Nhóm hoàn thành nhanh nhất sẽ được cộng thêm 3₫.
- Nhóm hoàn thành nhiệm vụ trong thời gian quy định được cộng thêm 1₫.
6.4. Hướng phát triển:
- Áp dụng cho các tiết luyện tập, ôn tập chương.
6.5. Ví dụ minh họa:
Ví dụ: Khi dạy Tiết 20: Ôn tập tổng kết chương I. Điện học – Vật lý 9